ابوالفضل هادی‌منش
عاشورا، جزیره نجات در دریای طوفان‌زده تاریخ است که نگاه ناخداهای گمشده در این اقیانوس پهناور را به خود معطوف کرده است. گاندی، و هر انسانی که به انسانیت می‌اندیشد، می‌تواند از سبوی عاشورا بنوشد. ناپلئون نیز به قدرت عاشورا اعتراف کرده است.
ناپلئون بناپارت در مستی جهان گشایی‌های خویش، به قدرت خود تلنگر می‌زند و اعتراف می‌کند: «ما باید برای برپایی یک همایش اجتماعی یا سیاسی، ده‌ها هزار کارت چاپ کنیم و با چه زحماتی آن کارت‌ها را به اشخاص برسانیم. از این گذشته، از میان آن ده هزار نفر تنها هزار نفر حاضر می‌شوند و کار ناتمام می‌ماند، ولی مسلمانان و شیعیان با نصب پرچم سیاه بر سردرخانه هایشان ، می‌گویند: ما می‌خواهیم برای حسین عزیزمان گریه کنیم. ده‌ها هزار نفر در ظرف دو ساعت در مجلس جمع می‌شوند و تمام مسائل اجتماعی، سیاسی و مذهبی خود را در مجلس حل و فصل می‌کنند».
آری، فرهنگی که تا این اندازه متعالی است و بیگانگان درباره آن، این گونه زبان به تحسین گشوده‌اند، باید به عنوان سلاحی نیرومند در برابر هجوم فرهنگی شرق و غرب به کار گرفته شود که از آن سوی مرزهای سیاه به سوی بوم زیبایی فرهنگ ما می‌آیند. این فرهنگ به تنهایی می‌تواند همه این اندیشه‌های زهرآگین را خنثی و رسوا کند . باید این فرهنگ را نه تنها برای عزاداری، بلکه برای رسیدن به آرمان‌های بالاتر و القای روحیه عاشورایی زیستن و عاشورایی رفتن، به کار گرفت و با ملموس‌تر ساختن این آیین، آن را به مقوله‌ای کاربردی‌تر تبدیل کرد. اینک فرهنگ عاشورا را در سه مبحث «اطلاع‌رسانی»، «تعلقات» و «الگوسازی» بررسی خواهیم کرد.
اطلاع‌رسانی
نخستین گام برای بهره‌برداری درست از فرهنگ عاشورا، شناخت ماهیت آن است. باید با کندوکاو در تاریخ عاشورا و بازتاب دادن همه زوایای تاریخی آن، درون مایه این حرکت را بهتر به مردم بشناسانیم. در این صورت، مخاطب رسانه می‌تواند با آگاهی کافی درباره آموزه‌های آن داوری کند و با جان و دل، پیام آن را بپذیرد. ناآگاهی از زوایای گوناگون ماجرای کربلا، به سطحی‌نگری و بی‌اعتنایی به این فرهنگ می‌انجامد و اثربخشی پیام آن را در اجتماع، کم رنگ می‌کند . حال، برخی شیوه‌های اطلاع‌رسانی را برای بهره‌برداری بیشتر از این فرهنگ بیان می کنیم .
1. بازتاب دادن ناگفته‌های تاریخ
2. شناساندن دیگر جنبه‌های شخصیتی امام حسین (علیه‌السلام)
3.نمایش مناظره‌های علمی
4. بیان کرامت‌های ائمه اطهار (علیهم‌السلام)
5 . بازتاب دادن گفتار امامان معصوم (علیهم‌السلام)
6 . شخصیت‌شناسی چهره‌های عاشورا
7. تبیین موضع‌گیری‌های امامان معصوم (علیهم‌السلام) در رویارویی با افراد
8ـ بررسی مواضع امامان معصوم در برابر حرکت‌های سیاسی
9. طرح پرسش: برای درک درون مایه زندگانی معصومین (علیهم‌السلام) می‌توان با طرح پرسش‌های عمومی و کارشناسی، این مفهوم را عملی کرد .
تعلقات و الگوسازی
در این بخش به بیان راهکارهایی می‌پردازیم که حبّ و بغض مخاطب را افزایش می‌دهد یا سبب الگوگیری او از بیان مطالب در زمینه فرهنگ عاشورا می‌شود.
1. الگوهای شخصیتی و رفتاری: آدمی هماره می‌کوشد از شخصیت‌هایی که در دید او بزرگ جلوه می‌کنند، برای خود نمونه‌سازی کند و شیوه‌های رفتاری خود را بر اساس رفتار الگو، جهت دهد.
حرکت عظیم کربلا نیز از آغاز تا انجام، مجموعه‌ای از این اسوه‌ها را گرد آورده است. هر یک از افرادی که در کربلا حضور دارند حتی پیران یا کودکان، الگوی کامل تربیتی و رفتاری به شمار می‌آیند. زیرا امام حسین (علیه‌السلام) در شب عاشورا کوشید کسانی را در زیر خیمه سبز خود گرد آورد که با انگیزه‌های الهی آمده‌اند و الگوی نهضت هستند. باری، در آن شب، ناخالصان از جمع امام حسین (علیه‌السلام) رانده شدند و تنها الگوهای ناب ماندند.
2. نو سازی : هنگام ارائه معارف و اندیشه‌ها باید بکوشیم با بهره‌گیری از ابزارهای نوین تبلیغی، این معارف را برای مخاطبان معاصر ملموس‌تر کنیم .
3. فرهنگ‌سازی: یکی دیگر از شیوه‌های مهم برای بهره‌گیری از دهه محرم و عزاداری سیدالشهداء (علیه‌السلام)، فرهنگ سازی برای همه قشرها و گروه‌های سنّی جامعه، به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان است. از شعر، قصه، سرود و... می‌توان در فرهنگ‌سازی برای کودکان بهره گرفت و با ترتیب دادن مراسم سوگواری ویژه کودکان و نوجوانان، آنان را به شرکت در این محفل‌ها تشویق کرد. همچنین ساخت انیمیشن از واقعه کربلا برای کودکان و نوجوانان جذاب خواهد بود.
در فرهنگ‌سازی برای جوانان نیز می‌توان از مفاهیمی بهره گرفت که جوان در زندگی روزانه خود با آن‌ها ارتباط دارند. آنگاه با انطباق آن مفاهیم با واقعه کربلا، می‌توان آنان را به اندیشه در این جریان واداشت. به کار گرفتن مفاهیمی مانند: دوست‌یابی، احترام به والدین، صداقت، جوانمردی، قاطعیت در تصمیم‌گیری، نماز، اعتماد به نفس و... که در کربلا جریان دارد، برای رسیدن به این اهداف پسندیده است. همچنین با معرفی چهره‌های جوان حاضر در کربلا و تشکیل گفتمان‌هایی با جوانان درباره این واقعه، می‌توان این کار را به انجام رساند.
4. هماهنگ‌سازی مناسبت‌های مذهبی و ملی: هر قوم و ملتی برای خود افتخاراتی دارد که آن را مایه حیات فرهنگ و اندیشه خود می‌داند. ملت ما نیز از افتخارات ملی و مذهبی گوناگونی برخوردار است و بیشتر افتخارات ملی ما از افتخارات مذهبی‌مان قوام گرفته است. با توجه به حساسیت مسئله، باید میان مناسبت‌های ملی و مذهبی، هماهنگی پدید آوریم و با پیوند دادن شخصیت‌های هر دو مناسبت، ماندگاری هر دو مناسبت را تضمین کنیم.
برای مثال همان گونه که در روز زن از مقام شامخ زن نمونه جهان، حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) تجلیل می شود، باید همین کار را در الگوهای حادثه عاشورا انجام دهیم. برای نمونه، میان حضرت قاسم (علیه السلام) و شهید حسین فهمیده می‌توان این تناسب را برقرار ساخت تا شهادت این نوجوان سیزده ساله در تقویم ایام سال نیز ماندگار شود. همچنین در هر روز از عزاداری ماه محرم می‌توانیم با معرفی الگوهای کربلا، الگوهای ملی این مرز و بوم را نیز معرفی کنیم تا بر تعلق خاطر مخاطب افزوده شود و الگوها و مناسبت‌های ملی نیز در بین مردم ماندگارتر شوند .
5 . مقایسه الگوهای کربلا با الگوی فرهنگ‌های گوناگون جهان: رسانه، با کاوش در نهضت‌ها و حرکت‌های آزادی بخش جهان و مقایسه آن‌ها با قیام کربلا، می‌تواند برتری این قیام را در مقایسه با دیگر قیام‌ها در ادیان و تمدن‌های گوناگون به مخاطب القا کند و زمینه گرایش قلبی دیگران را به قیام کربلا فراهم آورد. در کنار آن از سخنان بزرگان ملل دیگر در باره قیام کربلا نیز می‌توان بهره گرفت.
6 . بهره‌گیری از راهکارهای فرهیختگان: رسانه، می‌تواند با شنیدن راهکارهای فرهیختگان و چهره‌های فرهمند برای گسترش فرهنگ عاشورا، از حضور آنان در برگزاری میزگردها و برنامه‌های ویژه عاشورا بهره گیرد. در این صورت، شمار دیگری از مخاطبان نیز از فرهنگ عاشورا بهره‌مند می‌شوند.
9. بازتاب دادن درددلهای مردم با ائمه اطهار (علیهم‌السلام): زبان سخن گفتن با اهل بیت (علیهم‌السلام) زبان ویژه‌ای است. این که انسان چگونه با اهل بیت (علیهم‌السلام) رابطه برقرار کند و با مخاطب قرار دادن آنان، حاجت خویش را از آن بزرگواران بگیرد، به دلی شکسته و سرشار از اخلاص نیاز دارد. برای بسترسازی این کار می‌توان از درددلهای مردمی بهره جست که با کوله‌باری از نیاز بر ضریح مقدس آنان چنگ انداخته اند و حاجت می‌طلبند. این کار را می‌توان در قالب گفتگو یا گزارش تهیه و تولید کرد.
منبع: هادی منش، ابوالفضل. چشمه در کویر(رسالت رسانه دینی صدا و سیما در ایام سوگواری به ویژه محرم و صفر). پایگاه اطلاع‌رسانی‌حوزه
